Philippe Vandenbroeck aan Philippe Bailleur
Dag Saskia en Philippe,
Toen ik gisteren je brief kreeg, Saskia, stuurde ik je per kerende een bevestiging van ontvangst, waarbij ik gelijk aankondigde "dat ik mijn gedachten al aan het ordenen was". Maar even later schoot het door mijn hoofd: "Daar hebben we ze verdorie weer, die ordeningsdrift." Terwijl ik me eigenlijk gewoon wilde laten meevoeren door jouw woorden en gedachten.
Dat beeld van de gecrispeerde Saskia in dat station bleef bij me hangen. Mijn controlereflex en jouw onbehagen zijn naar mijn gevoel in grote mate het resultaat van een
sociaal-culturele conditionering. Het tussenin is in onze samenleving niet interessant, niet productief en verdient misschien zelfs het statuut van taboe. Wat niet netjes kan afgebakend worden, is suspect. Als individuen nemen wij dan ook liefst een herkenbare positie in.
Jij hebt voor jezelf een ruimte gecreëerd om te 'vervellen'. Dat is in onze samenleving niet evident. Daarvoor heb je heel wat 'werk' moeten verzetten. Je hebt een professionele context gecreëerd die flexibiliteit aan risico koppelt. Je hebt je levenspartner meegevoerd tot op een punt dat zij ook de onzekerheid van jouw vervellingsproces wil accepteren. Je ouders hebben misschien hun ongerustheid geuit omdat jij vanuit hun perspectief quasi-zekerheden te grabbel gooide. Die heb je dan moeten geruststellen. En ook vergeven omdat ze blijkbaar niet voldoende in je veerkracht en talenten vertrouwden. Ik extrapoleer hier maar vanuit mijn eigen ervaring. En ga er van uit dat die tot op zekere hoogte emblematisch is in een samenleving die zekerheid en gesettledheid als hoogste goed blijft proclameren.
In haar boek 'The Call of Character' trekt Mari Ruti van leer tegen de gemakzucht en de illusies waarin de drang naar zo'n existentieel evenwicht ligt ingebed. Zelfontplooiing is, aldus Ruti, geen kwestie van zo snel mogelijk toewerken naar een comfortabele status quo, "maar veeleer van het op zodanige wijze in de wereld vertoeven dat we steeds nieuwe betekenislagen kunnen toevoegen aan een identiteit die zich altijd aan het vormen is." In haar filosofisch mensbeeld, dat refereert aan inzichten uit contemporaine psychoanalytische theorie, is het vervellen, het experimenteren, het blootstellen aan het liminale simpelweg de basis voor een gezond leven. Nietzsche zou zeggen: het is de enige, de echte, 'de grote gezondheid'.
Maar is het ingaan op de uitnodiging van die grote gezondheid dan geen egotripperij? Het volgen van 'de roep van ons karakter' kan leiden tot conflicten met degenen die ons dierbaar zijn, ja. Zij projecteren hun verwachtingen en angsten op ons en wij zijn er huiverig voor hen teleur te stellen. En toch, zegt Ruti, kan het riskeren van deze teleurstellingen op de lange duur de verstandigste en barmhartigste weg zijn. Ten eerste omdat het negeren van ons verlangen kan leiden tot een violente breuk in een latere fase van het leven. Ten tweede, omdat we vanuit de volheid van een bezield leven het meest in staat zijn om gul te delen met onze geliefden en bij te dragen aan de gemeenschap in het algemeen. En omgekeerd, hoe opener en intiemer onze relaties, hoe meer mogelijkheden zij ons bieden om contact te maken met ontkende trauma's in onszelf en die te integreren.
Ik beleef de overgangstijd niet als een test. Ik associeer ze evenmin met schuld. Overvloed, gulheid, barmhartigheid, intimiteit, dankbaarheid, grote gezondheid ... Dat zijn de woorden die ik verbind met de echo die klinkt vanuit het 'nog niet'.
Romantiseer ik het liminale? Misschien. Want terwijl ik hier over aan het prakkezeren ben, valt een andere brief in mijn virtueel postvakje: "Ik moet leren leven met depressie, in plaats van te wachten tot het over is. En dat is niet makkelijk. Ik weet dat ik altijd de kantjes eraf wil lopen (en jij weet dat ook), dus ik wil altijd te snel herstellen, ik wil klaar en gezond zijn en als dat niet gebeurt, als de dingen in de soep draaien, heb ik heel weinig energie en veerkracht. Ik vind mijn verhaal saai en vermoeiend, ik ben het zat om steeds maar weer moe te zijn (...) ik weet dat het zal gebeuren, maar ik heb tijd nodig. En tijd is wat ik niet heb. Maar ik weet steeds beter hoe ik moet herstellen. Dus ik heb er ook vertrouwen in dat het zal gebeuren.
Het is alleen niet makkelijk."
Over een vicieuze cirkel gesproken. Onze levenskracht zit net daar waar het heersende mens- en maatschappijbeeld liefst zo snel mogelijk aan voorbij gaat. Die blindheid en intolerantie voor onzekerheid duwt ons dan in de negatieve liminaliteit van depressie en burnout. En toch. In haar boek 'The Joy of Burnout' ziet Dina Glouberman een grote kans in depressie. Het is een uitnodiging om de slappe spier die ons helpt om in liminale waarachtigheid te leven weer te gaan trainen. Er is geen snelle oplossing en geen vaste bestemming. Falen is onderdeel van het nieuwe spel. De valkuil is om de ene obsessieve manier van streven in te ruilen voor een andere: " ... als we denken aan waarachtig leven als iets wat we voor eens en voor altijd kunnen bereiken en perfect kunnen doen, hebben we alleen maar een nieuw 'moeten' toegevoegd aan de stapel 'moeten' die ons al opbrandt."
Ik hou van de Mexicaanse kunstenaar Miguel Condé die zegt: "I'm just a salad of comings and goings", en vanuit die houding van dankbare berusting elke dag naar zijn studio gaat, in het vertrouwen dat zich daar iets betekenisvol en revitaliserend zal manifesteren. En als dat niet het geval is gewoon een paar uurtjes doorbrengt met doeken op spieramen te spannen.
Philippe, hoe help jij om die houding van berusting en barmhartigheid binnen te brengen in de organisaties die je uitnodigen om met hen te werken?
Met een warme groet,
-- Philippe
